تصحیح و تعایق دیوان اشعار ثنایی مشهدی

چکیده تصحیح و تعلیقدیوان اشعار ثنایی مشهدی به کوشش فاطمه مینا خواجه‎حسین‎بن‎غیاث‎الدین‎محمد (وفات 996) یکی از قصیده‎سرایان بزرگ قرن دهم هجری است.این شاعر در انتهای بیشتر قصاید و غزل‎هایش، خود را با تخلص «ثنایی» معرفی کرده است. او شاعری است که در دوره ای میان دو سبک عراقی و هندی می زیسته و دیوانی شامل قصاید، غزلیات، مقطعات، رباعیات، ساقی‎نامه، اسکندر‎نامه از او به جای مانده است. هدف این پژوهش آن است که بعد از بررسی زندگی و آغاز شاعری ثنایی وعناصر‎شاعرانه‎ی اشعار او (این عناصرشاعرانه،بهسه شاخه‏ی اصلی عناصر‎زبانی و ادبی و عاطفه و اندیشه‎ی درونی شاعرتقسیم می شوند.) به تصحیح انتقادی دیوان اشعار ثنایی مشهدی بپردازد. در این تصحیح، از میان ده نسخه ی خطی موجود، چهار نسخه ی مهم انتخاب شده که به ترتیب عبارتند از: 1) نسخه‏ی شماره ی 375 که در مدرسه‏ی‏عالی‏ شهید مطهری( سپهسالار)، نگهداری می شود ؛ 2) نسخه‏ی شماره‎ی 2970که در مرکز اسناد و کتاب‏خانه‏ی ملی تهران،نگهداری می شود ؛ 3) نسخه‏یشماره‎ی 2390که در کتاب‏خانه‏ی مجلس شورای‎اسلامی،نگهداری می شود؛ 4) نسخه‏ی شماره‎ی 1028که در کتاب‏خانه‏ی مرکزی و مرکزاسناد دانشگاه‎تهران،نگهداری می شود. اولین نسخه، به عنوان نسخه‏ی اساس برگزیده شده که از جمله دلایل انتخاب آن: ضبط دقیق اشعار و کامل بودن آن نسبت به نسخه‏های دیگر است و می‏تواند مهم‎ترین نسخه، در تصحیح متن دیوان‎ثنایی به شمار آید. باتوجه به شیوه‎های مختلف تصحیح متن، نگارنده از شیوه‎ی بینابین استفاده کرده؛ به این صورت که از میان چهار نسخه از دیوان ثنایی مشهدی، یکی از نسخه‎ها را اساس قرار داده و سه نسخه‎ی دیگر را به عنوان بدل در نظر گرفته است. دراین روی کرد، نسخه‎ی اساس با بدل‎ها مقابله شده و اختلاف آن‎ها در پاورقی نگاشته شده است. در میان تصحیح، اگر کلمه یا بیتی در نسخه بدل‎ها، صحیح‎تر به نظر آمد؛ همان را در متن نگاشته و به اختلاف‎ها در پاورقی اشاره می شود. مهم‎ترین یافته‎های این پژوهش عبارتند از: تصحیح نسخه های خطی و ارائه ی متنی منقح و پیراسته. تعیین بحرهای به کار رفته در قصاید کهبه ترتیب بیست وهشت قصیده در بحر مجتث، نوزده قصیده در بحر رمل، هفده قصیده دربحر مضارع، یازده قصیده در بحر خفیف، هشت قصیده در بحرهزج، سه قصیده در بحر منسرح، دو قصیده دربحرمتقارب و یک قصیده در بحر رجز، سروده شده است. می توان این گونه نتیجه گرفت که بیشترین بحرهایی که ثنایی به آن ها توجه داشته است به ترتیب عبارتند از: بحر مجتث، رمل و مضارع. ثنایی مشهدی از شاعران متوسط روزگار خود می باشد و بیشترین شهرت وی به دلیل قصاید مدحی است. او‎ در90درصد اشعارش، خود را مقید به رعایت ردیف کرده؛ اما گاهی فقط به آوردن قافیه اکتفا کرده است. خواجه حسین به پیروی از گذشتگان، خود را ملزم دانسته که از کلمات خاص برای ردیف های اسمی (درکنار ردیف‎های فعلی) استفاده نماید. کلید واژگان:تصحیح نسخه‎-ثنایی‎مشهدی- سبک هندی- ویژگی های زبانی و ادبی.